Πλησιάζοντας τη γοητευτική Ολυμπο και το δεύτερο λιμάνι της Καρπάθου, το Διαφάνι, το ανάγλυφο των κορυφών μοιάζει με τρισδιάστατο γεωφυσικό χάρτη που βυθίζεται στο πέλαγος. Η πρόσβαση στη Σαρία γίνεται και από τα Πηγάδια. Προσωπικά, λόγω οικονομίας χρόνου, επέλεξα το δεύτερο, καθώς μαζί με τις στάσεις που έκανε στα σπηλιαράκια ο καπετάνιος μας Γιώργος Πρωτόπαππας κάναμε μόλις μία με μιάμιση ώρα.
Το στενό που χωρίζει την Κάρπαθο από τη Σαρία έχει μήκος 1,5 ν.μ. Στο στενότερο σημείο του έχει πλάτος μόλις 100 μέτρα περίπου και βάθος 3,5 μ. Στον χώρο που σήμερα είναι η εκκλησία της Αγιας Αικατερίνης υπήρχε πιθανόν αρχαίος ναός. Συνεχίζοντας την ίδια πορεία το τοπίο παραμένει ίδιο, απαράλλαχτο όπως όλη η διαδρομή. Απότομοι γκρεμοί, τεράστια κάθετα βράχια, ένα απόκοσμο τοπίο. Η εικόνα δεν βοηθά τον αμύητο επισκέπτη να σκεφτεί τον παράξενο οικισμό που θα αντικρίσει.
Στον οικισμό
Η Σαρία έχει έκταση 20,4 τ.χ., μέγ. πλάτος 5 χλμ., μεγ. μήκος 8 χλμ. και ψηλότερο σημείο την κορυφή Παχύς Βουνός στα 631 μ. υψ. Βορειότερο σημείο του νησιού είναι το ακρωτήριο Παρασπόρι, όπου λειτουργεί αυτόματος φάρος με λευκό φως. Το καΐκι δένει επιδέξια σε έναν μικρό και ρηχό όρμο με μια πανέμορφη βοτσαλωτή παραλία με πρασινογάλαζα νερά και αρμυρίκια. Εδώ είναι το λιμανάκι στα Παλάτια της Σαρίας. Στην αρχή δεν διακρίνεται κάτι αξιοπερίεργο εκτός (ανάλογα την εποχή) από κάποιο κοπάδι αγριοκάτσικων και κάποια τρομαγμένα πουλιά που φτερουγίζουν ξαφνιασμένα από την παρουσία ανθρώπων. Μια προσεκτικότερη ματιά αποκαλύπτει έναν μεγάλο λιθόχτιστο «οικισμό», ενώ ψηλότερα στην κορυφή του λόφου διακρίνονται ο τρούλος και το καμπαναριό του πάλλευκου ναού του Αγίου Ζαχαρία.
Βρίσκεστε στα Παλάτια Σαρίας, στη θέση που έχει ταυτιστεί με την αρχαία Νίσυρο. Δεκάδες πετρόχτιστα κτίσματα βρίσκονται στις δύο πλαγιές των λόφων, ένας μεγάλος και σημαντικός μεσαιωνικός οικισμός με αρχαιότερες ρίζες, που σώζεται ώς τις μέρες μας. Πολύτιμος για όσους τον αντικρίσουν και ταυτόχρονα πραγματικός θησαυρός για τους επιστήμονες που μελέτησαν και μελετούν τον τόπο. Φροντίστε για λίγο να μείνετε μόνος ανάμεσα στα λιθόχτιστα χαλάσματα. Ξαφνικά ο χρόνος αποκτά μια παράξενη αίσθηση, τυλίγοντας τα Παλάτια Σαρίας με ένα πέπλο μυστηρίου.
Η εξερεύνηση σύντομα φέρνει τον επισκέπτη στο μονοπάτι προς τη μεγάλη χαράδρα-φαράγγι και τον ναό της Αγίας Σοφίας. Γύρω και ανάμεσα στην άγρια βλάστηση υπάρχουν σκορπισμένοι αρχαίοι κίονες ενώ γενικά στον περίγυρο του ναού υπάρχουν διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη, τμήματα από επιτύμβιες στήλες και άλλα σπαράγματα, που μαρτυρούν τα λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ο ίδιος ο ναός: «…είναι εκτισμένος επί του ιερού παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, της οποίας σώζεται η ημικυκλική αψίς μετά εξ βαθμίδων του συνθρόνου και της θέσεως του θρόνου του επισκόπου» (Π.Η. Λαζαρίδου, «Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της Δωδεκανήσου», Θεσσαλονίκη, 1955, σ. 247).
Στη διαδρομή προς τον οικισμό του Αργους μετά την πρώτη ανηφοριά, το μονοπάτι χωρίζει. Αριστερά σκαρφαλώνει ψηλότερα και δεξιά κατεβαίνει σε ένα σπίτι. Κανονικό αγροτόσπιτο (βοσκαρέα, όπως λέγεται στην Ολυμπο, κατοικιά στις Κυκλάδες). Θα δρασκελίσετε μερικές ξερολιθιές για να πλησιάσετε και σύντομα θα φτάσετε κοντά του. Διακρίνονται η στέρνα και το επιδέξια σκαλισμένο και τοποθετημένο γύρω γύρω από τη σκεπή πέτρωμα. Με αυτή την τεχνική εγκλωβιζόταν το νερό της βροχής στη σκεπή και με την κλίση που είχε δώσει ο επιδέξιος οικοδόμος έφτανε μέσω του σωλήνα, που διακρίνεται στο πλάι, στη στέρνα. Προνοητικότητα και αυτάρκεια που μάλλον δεν διδάχθηκαν πουθενά, παρά απευθείας από την ίδια τη φύση, το ξερό, άνυδρο και πετρώδες της νήσου.
Συνεχίζοντας το μονοπάτι εισέρχεστε στο εντυπωσιακό φαράγγι «του Εντη», με τα τεράστια βαθμιδωτά βράχια που φαντάζουν σαν να «αιωρούνται» στο κενό. Απέναντι μάλιστα έχουν σχηματίσει μεγάλες κοιλότητες από τις κατακρημνίσεις που προκάλεσαν η βροχή και ο αέρας. Σε κάποια σημεία το μονοπάτι είναι δύσβατο ενώ προς το τέλος του βαδίζετε ουσιαστικά μέσα σε ξεροχείμαρρο ομώνυμο του φαραγγιού. Μετά από 25’ με 35’ λεπτά ανάβασης η διαδρομή συνεχίζει σε ομαλότερο έδαφος. Σύντομα θα αντικρίσετε τον δεύτερο οικισμό του νησιού, το Αργος.
Οταν η στατιστική επετηρίδα σημείωνε τους κατοίκους της Σαρίας, εννοούσε ασφαλώς τους κατοίκους του Αργους, που φαίνεται σε όλες τις απογραφές πληθυσμού να κατοικείται από κάμποσες οικογένειες. Το 1951 έμεναν εδώ 16 άτομα, το 1961 18 και το 1971 13 άτομα. Στις επόμενες απογραφές ακολουθεί φθίνουσα πορεία (1981 – τέσσερα άτομα) έως το 1991 που το νησί καταγράφεται επίσημα ως ακατοίκητο (ΣΕτΕ 1998, 19, 21 και Γ. Γιαγκάκη Αναλυτικό Νησιολόγιο Νοτιοανατολικών Σποράδων, σελ. 29). Το 2001 πάντως καταγράφονται 22 κάτοικοι (Γ. Γιαγκάκης, Πληθυσμιακές απεικονίσεις ελληνικών νησιών, σελ. 10).
Ευνόητη η φθίνουσα πορεία αφού με την πρώτη ματιά καταγράφονται στη μνήμη του επισκέπτη οι ανυπέρβλητες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι. Σε όλο το νησί της Σαρίας και εδώ στο Αργος, κυριαρχούν τα φρύγανα και κάποια τμήματα με εμφανείς ακόμα τις προσπάθειες του ανθρώπου να δαμάσει τη φύση και να καλλιεργήσει τα προς το ζην. Είναι απερίγραπτο το συναίσθημα να περπατά κανείς σε αυτά τα σοκάκια δίπλα στις ξερολιθιές. Τα πάντα, παντού, όλο πέτρα. Τα αγροτόσπιτα λιτά, με χωμάτινο δάπεδο και μια είσοδο, χώρους αποθήκευσης, μαντριά για τα κατσίκια, στάβλους για τα μεγάλα ζώα, μικρά αλωνάκια και οπωσδήποτε στέρνες. Λίγο έξω από τον οικισμό, στην κορυφή του λόφου, υπάρχουν τα ερείπια του μοναδικού πεταλόσχημου ανεμόμυλου, και αυτός κατασκευασμένος από το υλικό που υπάρχει σε αφθονία, την πέτρα.
Είναι-δεν είναι είκοσι σπίτια, εκτός τα γκρεμισμένα, όμως σε ένα από αυτά υπήρχε ακόμα ξεχασμένο ένα παλιό ξύλινο αλέτρι. Ξύλινο αλέτρι… να σκάβει στα γεμάτα πέτρα χωράφια φαντάζει ουτοπία. Μια φοβερή στην έκτασή της εξομολόγηση με πέτρα, και ένα αλέτρι. Απίστευτο να τιθασεύσεις αυτή τη γη σήμερα ακόμα και με τρακτεράκι, όχι με ξύλινο αλέτρι. Φαίνεται ότι εδώ οι εξελίξεις όχι μόνο δεν άγγιξαν τον τόπο, αλλά το πιθανότερο αγνοήθηκαν εντελώς. Επίσης, η μορφή αυτών των πέτρινων σπιτιών επέτρεπε ελάχιστες αποκλίσεις από τα στοιχειώδη πρότυπα που είχαν εμπεδωθεί από τους αφάνταστα πιο λιτοδίαιτους κατοίκους του νησιού, που ήταν κυρίως βοσκοί, κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Οποιες αλλαγές ή προσθήκες έγιναν στο πέρασμα του χρόνου ήταν με βάση την εμπειρία και με μοναδικό στόχο τη χρηστικότητα.
Η θέα του μοναχικού πεταλόσχημου μύλου ελκύει, κοντά του θα δείτε το τσιμεντένιο υψομετρικό του υψώματος «Σαρακίνα» (214 μ.). Απέναντι φαίνεται καθαρά το μονοπάτι που οδηγεί στο ξωκλήσι του Αγίου Ζαχαρία. Η τοποθεσία όπου είναι χτισμένος ο ναός εκπλήσσει καθώς πρόκειται για ένα θαυμάσιο και πανύψηλο μπαλκόνι στο Αιγαίο. Από εκεί η θέα είναι ανεμπόδιστη σχεδόν σε όλο το νησί και κάτω, στον κάθετο γκρεμό, διακρίνεται το λιμανάκι, το καΐκι του Γιώργου Πρωτόπαππα, η λιλιπούτεια παραλία και βέβαια τα Παλάτια με τον ναό της Αγίας Σοφίας.
Η Σαρία έχει ιδιαίτερη αισθητική και αρχαιολογική αξία. Το υπουργείο Αιγαίου επιδίωκε ήδη από το 1998, με το πρόγραμμα Interreg «Διαδρομή στο Αιγαίο», την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου των νησαίων εδαφών του Ανατολικού Αιγαίου με προγράμματα εναλλακτικού – οικολογικού τουρισμού, με στόχο την τουριστική τους αξιοποίηση. Οι προγραμματισμένες παρεμβάσεις είχαν διάρκεια τρία έτη – επαρκής χρόνος ώστε να πραγματοποιηθούν τα αναγκαία έργα υποδομής σε 14 μικρά νησιά, μεταξύ αυτών οι νήσοι Σαρία Καρπάθου, Αρμάθια Κάσου, Νίμος Σύμης. Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι οι πόροι του προγράμματος απορροφήθηκαν, δεν υπήρξε συνέχεια, ούτε απολογισμός έργου ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό το αποτέλεσμα του προγράμματος.
Σήμερα η νήσος Σαρία όπως και το βόρειο τμήμα της Καρπάθου συγκαταλέγονται στις «σημαντικές περιοχές για τα πουλιά της Ευρώπης». Εκεί φωλιάζουν πολυάριθμα και σπάνια θαλασσοπούλια όπως ο αιγαιόγλαρος, ο οποίος αποτελεί πλέον εξαιρετικό παράδειγμα επιτυχούς προσπάθειας για την επανάκαμψη ενός είδους. Επίσης είναι ενταγμένες στο δίκτυο «Φύση 2000» (NATURA 2000, κωδ. GR 4210003 έκταση 11.297,96 ha) ως οικολογικά σημαντικές περιοχές της Ευρώπης, αφού στο νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου, Σαρίας (και Κάσου), ζει η μεσογειακή φώκια Monachus monachus, μοναδικό είδος στη Μεσόγειο και το σπανιότερο στον κόσμο. Στο Διαφάνι τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί κέντρο ενημέρωσης της Mom, της εταιρείας για τη μελέτη και προστασία της μεσογειακής φώκιας. Η εταιρεία υλοποιεί επιπλέον προγράμματα για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του παράκτιου και θαλάσσιου φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας.
Στο σύνολό της η χερσαία και θαλάσσια έκταση της προστατευόμενης περιοχής καταλαμβάνει 154 Km2 και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες στη χώρα μας. Σε αυτήν περιλαμβάνεται ένα μεγάλο τμήμα των ακτών όπου επισημαίνονται δεκάδες καταφύγια για την αναπαραγωγή και την ανάπαυση της μεσογειακής φώκιας, ενώ χάρη στην παλαιογεωγραφία της αλλά και στην περιορισμένη ανθρώπινη δραστηριότητα διαθέτει μεγάλη ποικιλία από ενδημικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας. Η διαχείρισή της ασκείται από τον Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου-Σαρίας (Ν. 3044/2002 – ΦΕΚ 197/Α/27-08-2002), ο οποίος επίσης στο Διαφάνι διαθέτει κέντρο ενημέρωσης και προσωπικό που ενημερώνει και ευαισθητοποιεί τόσο τον τοπικό πληθυσμό όσο και τους επισκέπτες.
Επιπλέον, η νήσος Σαρία και το βόρειο τμήμα της Καρπάθου βρίσκονται ανάμεσα στις 449 περιοχές της Ελλάδας που έχουν χαρακτηριστεί ως περιοχές οικοανάπτυξης, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό, καθώς τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες προστατευόμενες περιοχές NATURA έχουν μπει στο στόχαστρο εταιρειών που εγκαθιστούν και εκμεταλλεύονται αιολικά πάρκα. Εχουμε πολλά παραδείγματα προσπαθειών εγκατάστασης ανεμογεννητριών, όπως στα Αγραφα στην Ευρυτανία, στο ακρωτήριο Μαλέας στη Λακωνία, στα Κύθηρα, στην περιοχή Ασπροποτάμου και Κόζιακα Τρικάλων, ακόμα και εντός του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων και Κοιλάδας Αχελώου. Δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε το γεγονός ότι κοινό σημείο όλων των εταιρειών είναι η μεθοδευμένη παράκαμψη των νόμιμων διαδικασιών και ειδικά της προαπαιτούμενης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ). Ας ελπίσουμε ότι οι φορείς του δημόσιου συμφέροντος θα λειτουργήσουν υπέρ των προστατευόμενων περιοχών.
♦ Στο νοτιοανατολικό άκρο της ελληνικής επικράτειας, από τις δυτικές ακτές της Ρόδου έως τις ανατολικές ακτές της Κρήτης στον νομό Λασιθίου και από τις νότιες ακτές της Αστυπάλαιας έως την Κάρπαθο, εκτείνεται μια μεγάλη θαλάσσια περιοχή. Από τις λιγότερο γνωστές και από τα πιο δύσκολα περάσματα στο Νότιο Αιγαίο, πήρε το όνομά της από το ομώνυμο νησί: Καρπάθιο πέλαγος.
Οπως έχει αποδείξει η έρευνα, ολόκληρη η Κάρπαθος βρίθει αρχαιολογικών λειψάνων όλων των εποχών, αρχίζοντας από την προϊστορία, την κρητομυκηναϊκή περίοδο, την αρχαϊκή, την ελληνιστική, την παλαιοχριστιανική, τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους. Σχετικά με τον χριστιανισμό, αυτός εξαπλώθηκε πολύ νωρίς στα Δωδεκάνησα.
info@likno.gr
